خبر چیست؟

پرسشی کوتاه که پاسخ جویی برای آن بخش وسیعی از ادبیات روزنامه نگاری را شکل داده است. برای اجتناب از حاشیه روی، ابتدا به بررسی تعاریف موجود در مورد خبر می پردازیم، تعاریف و گزاره هایی که حاصل تکاپو و تلاش فراوان روزنامه نگاران و پژوهشگران در جهت معنا بخشی به قلمرو مفهومی خبر است:

خبر، گزارش واقعیت هاست، اما هر واقعیتی را نمی توان خبر نامید.

در این تعریف به این دلیل نمی توان هر واقعیتی را خبر نامید که فلان واقعیت مثلا بر همگان روشن است، نو نیست و چون کهنه است، قابل طرح نیست و وقتی واقعیت تازه نیست، نمی تواند جنبه خبری داشته باشد.

خبر، پیامی است که احتمال صدق و کذب در آن وجود دارد.

خیلی از خبرها به چاپ می رسند، اما روز بعد یا مدتی بعد تکذیب می شوند. بنابر این تعریف فوق نیز فقط بخشی از مفهوم خبر را در بر می گیرد، اما در عین حال باید افزود که برخلاف تعریف پیشین، که خبر را گزارش می خواند، در این تعریف، خبر پیام نامیده می شود.

خبر، الزاما گزارش رویداد جاری(تازه) نیست.

چرا؟ زیرا ممکن است که جنبه های تازه ای از یک رویداد کهنه و قدیمی و به عبارت دیگر زوایای جدیدی از آنچه را که قبلا رخ داده است، آشکار کند و بنابراین به یک موضوع قدیمی، یک وجه تازه خبری بدهد.

رویدادی است که قرار است اتفاق بیفتد.

خبر هایی نظیر اینکه «فردا برف خواهد بارید»، «کنکور سراسری هفته آینده برگزار می شود» و یا «سمینار مطبوعات بهار آینده تشکیل می شود»، از جمله خبر هایی هستند که مشمول تعریف فوق قرار می گیرند.

طبعا می توان راجع به این تعریفها و تعاریفی که پس از این ارائه خواهند شد، این نکته را اضافه کرد که واقعه ای که الزاما برای یک نفر تلقی می شود، ممکن است برای دیگران کاملا بی اهمیت باشد و اصلا خبر تلقی نشود.

اگر یک نفر سگی را گاز بگیرد، خبر است، ولی به عکس اگر سگی، فردی را گاز بگیرد، خبر نیست.

ابن تعریف از جمله تعاریف کلاسیک، که در تبیین مفهوم خبر به کار گرفته می شوند، به حساب می آید.

اطلاعات مربوط به آنچه رخ داده است، خبر نامیده می شود.

«اخبار اقتصادی در صفحات وسط مجله درج شده اند»، «بازارهای مالی با شنیدن اخبار کاهش قیمت ارز دچار شوک شدند».

این دو اطلاع، هردو حکم همان اطلاعاتی را دارند که در تعریف، خبر، نام گرفته است. بر اساس این تعریف، خبر اطلاع است.

خبر، مجموعه ای از لغات و عبارات است که وقوع یا انجام کاری را اطلاع دهد.

این تعریف اگر چه بر کارکرد اطلاع رسان خبر متمرکز است، اما آن را مجموعه ای از لغات و عبارات می داند.

خبر، گزارش یک رویداد است، آنچه یک گزارشگر می نویسد، خبر نامیده می شود.

از این تعریف نکته استنباط می شود که خبر(news) با اتفاق یا رویداد(event)فرق دارد.ممکن است که آنچه گزارش می شود، عینا مانند واقعه ای که رخ داده است،نباشد و فقط جنبه هایی از آن رویداد را منعکس کند. در این تعریف کوشش می شود تا این نکته روشن گردد که میان حقیقت رویداد و واقعیت خبر تفاوت وجود دارد و در حقیقت نگرش شخصی خبرنگار و سازمان خبری و سایر عوامل موثر که در فصول بعد به آنها اشاره خواهد شد_ بر تغییر رویداد مخابره شده، تاثیر گذار هستند.

خبر شامل هر اندیشه و عمل واقعی است که بر عده کثیری از خوانندگان جالب است.

این تعریف"چیستی" خبر را اندیشه و عمل واقعی قلمداد می کند.حال آنکه به وسیله مفاهیمی که تاکنون ارائه شده اند به چیستی هایی نظیر: گزارش واقعیت، پیام، رویداد، اطلاعات رویداد، مجموعه لغات و عبارات و گزارش یک رویداد رسیده بودیم.

افزون بر آنچه گفته شد، تعاریف ناگفته دیگری در مورد خبر باقی مانده است:

خبر، هر موضوع جاری روز است که به علت جالب بودن و طرف توجه قرار گرفتن آن از جانب خوانندگان، در مطبوعات منتشر می شود.

در این تعریف خبر عمدتا از وجه موضوع جاری قابل درج در رسانه های نوشتاری نگریسته می شود، زیرا که در آن بر اینکه طرف توجه خواننده باشد تاکید می شود و مثلا توجهی به شنیدنی بودن خبر و یا دیداری بودن آن ندارد.

خبر، نقل واقعی و عینی حوادث جاری مهم است که در روزنامه چاپ می شود و مورد توجه خوانندگان قرار می گیرد.

اگر از عبارت نقل واقعی و عینی و صفت مهم صرف نظر کنیم، این تعریف تا حدود زیادی به تعریف پیش شباهت دارد.

گزارش مناسب، خلاصه و دقیق یک رویداد است، نه خود رویداد.

تفاوت این تعریف با تعاریف پیشین، مناسب، خلاصه و دقیق توصیف کردن گزارش است. در غیر اینصورت، بر همان ممیزه پیشین که خبر خود رویداد نیست تاکید می ورزد.

خبر، نخستین گزارشی از یک حادثه با معناست، ضمن آنکه این حادثه با معناست که مورد توجه عامه قرار می گیرد.

"چیستی" این تعریف حادثه با معناست، ضمن آنکه این حادثه با معنا هنگامی خبر است که نخستین گزارش از آن به مردم داده شود.

اشکال این تعریف در این که به پیگیری خبر و پیامدهای خبر بی توجه است.افزون بر این، نمی شود به درستی مفهوم با معنا را تشریح کرد و معیار های ارزیابی آن را شناخت.

خبر، انتشار منظم جریان وقایع و آگاهی ها و دانش های انسانی و نقل عقاید و افکار عمومی است.

در این تعریف، جنس خبر را وقایع، آگاهی ها، دانش های انسانی، عقاید و افکار عمومی تشکیل می دهند و شرط آن نیز انتشار منظم است.

خبر،نقل ساده و خالص وقایع جاری است.

خبر، اعلام و بیان وقایع جالب زندگی اجتماعی و نقل غقاید و افکار عمومی است.

مضامین این دو گزاره کما بیش در تعاریف پیشین بیان شده اند و تکرار،ضرورتی ندارد.

اکنون بد نیست به چند تعریف جالب دیگر از خبر اشاره کنیم.

یکی از این تعریف ها را هارولداوانس سر دبیر پیشین ساندی تایمز و تایمز لندن ارائه کرده و به نام خود وی در فرهنگهای پژوهشهای رسانه ای به چاپ رسیده است و آن این است که: خبر مردم است.

یکی دیگر از تعاریف معروف مربوط به خبر متعلق به یکی از بارونهای مطبوعاتی انگلیس یعنی لرد نورث کلیف است، که صاحب چندین رسانه در انگلیس بود و از غولهای رسانه ای عصر خود به حساب می آمد، در جریان کار حرفه ای به چنین تعریفی از خبر رسید:

خبر، چیزی است که یکی می خواهد آن را در جایی سرکوب کند و آنچه می ماند، آگهی است.

از نظر کلیف، خبر باید تاثیر گذار باشد و نه خنثی و نه در عین بخاطر پول درج نشده باشد.

و اما تعریفی دیگری که تقریبا از سوی اکثر روزنامه نگاران پذیرفتنی است، متعلق به ویلیام گیبر است.او که از زاویه جامعه شناسی تولید خبر به تعریف خبر می پردازد، در سال 1964 این تعریف را ارائه داده است:

خبر،چیزی است که روزنامه نگاران آن را می سازند.

چنانکه ملاحظه می شود خبر، در تعریف گیبر "ساختنی "است.

و این مبحث "ساختنی بودن خبر "در فصل جامعه شناسی تولید خبر مطرح خواهد شد.

خبر نتیجه شیوه هایی است که روزنامه نگاران آنها را به کار می گیرند.

این تعریف نیز، که از  آن مارک فیشمن است از نگاه جامعه سناسانه به تولید خبر، حاصل آمده است.

خبر، ماده اولیه روزنامه است.

این هم تعریف دیگری از خبر است که غالبا در متون آموزشی دوره های مقدماتی روزنامه نگاری به چشم می خورد.

خبر محصول جهانی سیاسی و اجتماعی یی است که آن را گزارش می کند.

دیدگاه تعریف غمیق فوق، که متعلق به گروه رسانه ای گلاسگو است و در فصل چهاردهم به آن می پردازیم، مبتنی بر این است که خبر یک روش و رویه است ؛از این دیدگاه، خبر، جهان را منعکس نمی کند.بلکه به جهان شکل می دهد، خبر به طرزی اجتماعی ساخته می شود و نه تنها به انعکاس بیطرفانه واقعیت اجتماعی و حقایق تجربی نمی پردازد، بلکه در ساخت اجتماعی واقعیت مداخله می کند.

برگرفته از کتاب خبر نوشته دکتر یونس شکرخواه، سایت www.pamanews.ir