گزارش نویسی

گزارش نویسی، مهمترین عرصه مطبوعاتی است و ورود به این عرصه تنها ازعهده خبرنگارانی برمی آیدکه توانایی ها، ویژگی‌ها و صلاحیت خود را طی سال ها فعالیت مطبوعاتی نشان داده‌اند، چون برای نوشتن گزارش ابتدا باید به ممتازترین قابلیت‌های روزنامه‌نگاری دست یافت. در حقیقت گزارشگر یک روزنامه نگار تمام عیار است. گزارشگر علاوه بر انتقال اطلاعات به مخاطبان خود بایستی بتواند آنان را نسبت به واقعیت های زندگی اجتماعی آگاه کند به طوری که امکان مشارکت فعال و آگاهانه مردم در تعیین سرنوشت شان فراهم شود.

تعریف گزارش: برخی کارشناسان گزارش را شکل بسط یافته خبر به منظور نمایش جزییات و مسایل دور از دسترسی یک خبر می دانند. تعاریف دیگر گزارش عبارت است از:«هنر بیان غیرمستقیم واقعیت‌ها»، «بیان توصیفی، تشریحی و تصویری یک رویداد یا واقعه یا موضوع اجتماعی» و «تلفیق خبر همراه با بازسازی هنرمندانه صحنه‌ها، موضوعات، حوادث و واقعیت های مهم زندگی اجتماعی». نکته‌ای که همین جا باید یادآور شویم این است که هر یک از این تعاریف فقط به بخشی از زوایای گزارش نگاه کرده‌اند به طوری که می‌توان گفت هرکدام از تعاریف فوق بیشتر به توصیف یک نوع گزارش پرداخته‌اند و هیچ یک نتوانسته‌اند تعریف جامع و مانعی از گزارش ارایه دهند.

کارکرد گزارش: طرح نیاز‌های اساسی مردم به شکل مشکلات و تنگناهای اقتصادی و معیشتی و حتی معضلات اجتماعی که جامعه با آن درگیر است نیز تنها در قالب گزارش های خبری جذاب ممکن است. حتی می توان گفت عمده ترین کانال ارتباطی مردم، رسانه‌ها و مسؤولان، گزارش های مختلف خبری است. به این ترتیب مردم دیدگاه ها و نظرات خود را در خصوص مسایل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی به گوش مسؤولان می‌رسانند و مسؤولان نیز از برآیند افکار عمومی در خصوص مساله‌ای خاص آگاه می شوند.

مراحل تهیه گزارش:

حتماً می دانید که شباهت زیادی بین فعالیت مطبوعاتی وداستان نویسی وجود دارد. اصولاً می‌توان گفت برای خلق هر اثر هنری می‌توان از شیوه داستان نویسی سود جست. یعنی ابتدا موضوع اثر هنری مشخص ‌شود، سپس پیام بعد از آن طرح کلی و اسم اثر معین گردد و نهایتاً خلق اثرهنری آخرین مرحله است. برای مثال کار یک نقاش برای به وجود آوردن یک تابلو، ابتدا با انتخاب موضوع آن و سپس پیامی که می‌تواند به مخاطب خود از طریق تابلو بدهد آغاز می‌شود. بعد از آن چارچوب کلی و فضای نقاشی را در ذهن خود مرور می‌کند و سرانجام آن را بر روی بوم می‌آورد. با این مقدمه حتماً متوجه شده‌اید که اولین گام برای تهیه هر نوع گزارش انتخاب موضوع آن است. حال با هم مراحل تهیه یک گزارش را مرور می‌کنیم:

1- انتخاب موضوع: قبل از هر چیز شما به عنوان روزنامه‌نگار باید بدانید درباره چه چیزی می‌خواهید گزارش تهیه کنید. برای راحتی کار درنظر بگیرید همواره موضوع ما یک کلمه بدون هیچ پیام یا صفت خاصی مثل گرانی یا ناهنجاری های اجتماعی و یا موفقیت، تحصیلات، کار و هزاران هزار موضوع دیگر است. انتخاب موضوع برای تهیه گزارش مطبوعاتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است در حقیقت پس از انتخاب موضوع، سوژه گزارش مشخص خواهد شد.

2- پیام: انتخاب موضوع یا سوژه گزارش توسط شما بدون دلیل نیست و شما در مقابل این موضع دیدگاهی دارید. دیدگاه خبرنگار را در مورد سوژه گزارش، پیام آن می‌گویند. برای مثال اگر از نظر شما دلیل اصلی ناهنجاری های اجتماعی، دوری از مذهب و اصالت های فرهنگی باشد. این جمله و نظر شما در واقع پیام گزارش خواهد بود. در نظر داشته باشید گاهی اوقات پس از تهیه اطلاعات و پردازش آنها شاید به نتیجه ای غیر از پیش فرض اولیه خود برسید.

3- پژوهش و گردآوری اطلاعات: یک خبرنگار حرفه‌ای به منظور دستیابی به غنای بیشتر و نیز قابل دفاع بودن گزارش خود بایستی اطلاعات و داده‌های آماری دقیق را جمع‌آوری کند. از راه‌های جمع‌آوری اطلاعات، کتاب‌ها و بروشورهای مختلف است. سایر روش ها عبارتند از: مشاهده، مصاحبه، مطالعه، بهره‌گیری از پایگاه‌های اطلاع‌رسانی اینترنت و... که هر کدام در جای خود می‌توانند راه گشای یک روزنامه نگار حرفه‌ای باشند. در نظر داشته باشید، مطالعات موردی در خصوص موضوع گزارش بایستی تا پایان گزارش در دستور کار شما قرار گیرد و همواره در پی یافته ها و اطلاعات جدید باشید.

4- پردازش اطلاعات: در این مرحله خبرنگار کلیه اطلاعات و داده‌های خام تهیه شده را به کمک کارشناسان- و تکنیک های مقایسه‌ای اطلاعات، شاخص کردن نکات برجسته، برقراری ارتباط منطقی بین آمار و اطلاعات- پردازش نماید. در اینجاست که همانند مقاله‌نویسی خبرنگار با نوشتن سو تیترهای مختلف به طرح‌ریزی قالب گزارش خود می‌پردازد.

5- انتخاب نام: شاید بتوان گفت انتخاب نام و لید مناسب برای گزارش همانند انتخاب تیتر اول یک روزنامه پر تیراژ مهم است. چرا که با تیتر مناسب است که می‌توانید مخاطب خود را جذب کنید. تیتر گزارش نباید طوری باشد که طرح کلی و پیام گزارش را فاش سازد.

6- نگارش گزارش: برای نوشتن گزارش شما بایستی با کلیه تکنیک های روزنامه نگاری از قبیل خبرنویسی، مصاحبه، مقاله‌نویسی و... آشنا باشید. به این ترتیب تصمیم اینکه گزارش خود را در چه قالبی بنویسید راحت تر خواهد بود.

انواع گزارش های مطبوعاتی:

تقسیم بندی گزارش ها به انواع مختلف جهت سهولت کار نویسندگی و نیز تفکیک کارکردهای مختلف گزارش صورت گرفته است. این تقسیم بندی برای انواع مطبوعات از قبیل روزنامه ها، ماهنامه ها، فصلنامه ها، مجلات و نشریات تخصصی و... کاربرد دارد و اگر شما با نحوه نگارش هر یک از انواع گزارش آشنا شوید، می‌توانید در عرصه های مختلف مطبوعاتی حضوری فعال داشته باشید.

1- گزارش خبری: گزارش خبری در حقیقت شکل بسط یافته خبر است که طی آن گزارشگر می‌کوشد جزییات یک رویداد و حادثه خبری از قبیل کنفرانس‌های مطبوعاتی، برگزاری مراسم، سخنرانی‌ها، تظاهرات و... را به مخاطبان خود بگوید.

2- گزارش اجتماعی: این نوع گزارش که درباره جامعه و مسایل و مشکلات مردم است دارای آمار و ارقام قابل نتیجه‌گیری و اطلاعات حاصل از تحقیقات گزارش گر به منظور بیان و افشای حقایق تازه برای مخاطبان می‌باشد.

3- گزارش از محل: همان طور که از نام آن برمی‌آید، موضوع اصلی این گزارش معرفی محل یا منطقه خاص با ویژگی های اقلیمی یا جغرافیایی، فرهنگ و رسوم آن می‌باشد.

4- گزارش از شخص: همانند گزارش از محل، موضوع و مناسبت این گزارش درباره شناخت بیشترشخصی سرشناس و مورد توجه عموم است. البته گاهی اوقات برخی از افراد گمنام که دارای خصوصیت برجسته‌ای هستند می‌توانند موضوع این نوع گزارش باشند.

5- گزارش سفر: انتقال یافته‌ها و اطلاعات دریافتی و جذاب خبرنگار در سفرهای مختلف سیاسی، زیارتی و یا حتی توریستی به مخاطبان موضوع اصلی این نوع گزارش است که از دیرباز در ادبیات این مرز و بوم حضور داشته است.

6- خاطره‌نویسی: شباهت هایی میان این نوع گزارش و گزارش از سفر وجود دارد اما در واقع خاطره‌نویسی نوشتن مشاهدات و تجربیات روزمره نویسنده است. به عبارت دیگر می‌توان گفت: خاطره نویسی از جهاتی شبیه گزارش و از جهاتی شبیه مقاله است. از آنجا که در خاطره نویسی نویسنده معمولاً به بیان تمایلات و عقاید شخصی خود می‌پردازد می‌توان گفت خاطره نویسی به مقاله نزدیک است اما اغلب اوقات در خاطره نویسی نویسنده به بیان رویدادهای اطراف خود و نیز واقعیت های اجتماعی حال یا گذشته می پردازد و از این جهت می توان این نوع نگارش را جـزو سبک های گزارش قرار داد. به هر حال حتماً شما با این نوع گزارش نویسی آشنا هستید چرا که دفترچه یادداشت های اغلب نوجوانان پر از این گونه خاطره نویسی هاست که البته اغلب به نقل خاطرات فاقد ارزش‌های خبری می پردازند. در حقیقت اگر شما در دفترچه یادداشت های خود به نقل رویدادهایی فراتر از حوزه خانوادگی یعنی بیان آنچه در اجتماع و محیط اطرافتان می‌افتد بپردازید، گامی بلند به سوی گزارش نویسی برداشته‌اید نمونه‌های خوب و مناسب این گونه گزارش ها، دست نوشته های نویسندگان سفرنامه نویس از جمله، جلال آل‌احمد است.

7- گزارش های علمی- تخصصی: دراین نوع گزارش خبرنگار به تشریح یک رویداد علمی در زمینه‌ای خاص می‌پردازد تا به این وسیله فعالیت‌ها و موفقیت‌های یک محقق یا مؤسسه علمی را نشان دهد. البته گاهی اوقات این گزارش‌ها با زبانی ساده‌تر برای نشریات عمومی نیز تهیه می‌شود، به شکلی که مخاطبان عادی هم تا حدود زیادی بتوانند موضوع گزارش را درک کنند. خبرنگاری که این گونه گزارش را تهیه می‌کند بایستی خود متخصص باشد طوری که بتواند مفاهیم و اصطلاحات را بفهمد و آنها را برای مخاطب قابل فهم کند. هنر گزارش گر در این قبیل موارد این است که طوری وارد بحث شود تا موضوع برای خواننده نیز قابل لمس و حتی حساس باشد.

8- گزارش مصور: همان طور که از نام این نوع گزارش برمی‌آید در این نوع گزارش اطلاعات و واقعیت ها از طریق تصاویر به مخاطبان انتقال داده می شود. نکته اساسی برای این گونه گزارش ها این است که خبرنگار باید بداند اصولاً تمام رویدادها قابلیت تبدیل شدن به تصویر و گزارش مصور را ندارند. برای مثال گزارش یک جلسه کارشناسی، قابلیت به تصویر کشیده شدن را ندارد اما رویدادهایی مثل زلزله، سیل، راه پیمایی، مراسم استقبال، و... این قابلیت را دارند. نکته بعدی آن است که عکاس باید دارای دید روزنامه نگاری و گزارشگری باشد طوری که بتواند همان کاری را که گزارشگر با قلم خود انجام می‌دهد با لنز و دوربین انجام دهد. نوشتن شرح عکس در گزارش های مصور یکی از الزامات کار روزنامه نگاری است به این ترتیب خواننده یا بیننده عکس در جریان کامل محتوا و مضمون گزارش قرار می‌گیرد و بعضاً- در حوادث طبیعی- عمق فاجعه را متوجه شده و با تصاویر ارتباط برقرار می‌کند.